آن کس که تو را شناخت جان را چه کند؟ فـرزنــد و عیــــال و خــانمـــان را چه کند؟
دیــوانــه کنــی هـر دو جهـانش بخشـی دیـوانــــه تــو هــر دو جـهـــان را چه کند؟1
با یک نگاه ساده به جهانى كه در آن زندگى مى كنیم به این حقیقت مى رسیم كه جهان هستى درهم و برهم نیست، بلكه تمام پدیده ها بر خط سیر معینى در حركتند و دستگاه هاى جهان همچون لشكر انبوهى هستند كه به واحدهاى منظم تقسیم شده و به سوى مقصد معینى در حركتند.
نكات ذیل مى تواند هر ابهامى را در این زمینه برطرف سازد:
1ـ براى پدید آمدن و باقى ماندن هر موجود زنده اى باید یك سلسله قوانین و شرائط خاص دست به دست هم بدهند، مثلاً براى پدید آمدن یك درخت: زمین، آب و هواى مناسب و حرارت معین لازم است كه دانه را بكاریم و خوب تغذیه و تنفس كند، سبز شود و رشد نماید.
در غیر این شرائط رشد آن ممكن نیست، انتخاب این شرائط و فراهم كردن این مقدمات نیاز به عقل و علم و دانش دارد.
2ـ هر موجودى اثرى مخصوص به خود دارد، آب و آتش هر كدام اثرى مخصوص به خود دارند كه از آنها جدا نمى شود و همواره از قانون ثابتى پیروى مى كنند.
3ـ تمام اعضاى موجودات زنده با یكدیگر همكارى دارند، به عنوان نمونه همین بدن انسان كه خود عالمى است، در وقت عمل تمام اعضایش خود آگاه و ناخودآگاه با هماهنگى خاصّى كار مى كنند، مثلاً اگر خطرى پیش آید همگى براى دفاع بسیج مى شوند، این ارتباط و همكارى نزدیك، نشانه دیگرى از نظم در جهان هستى است.
4ـ یك نگاه به صحنه جهان آشكار مى سازد كه نه تنها اعضا و پیكر یك موجود زنده بلكه تمام موجودات مختلف جهان نیز هماهنگى مخصوصى با هم دارند، مثلاً براى پرورش موجودات زنده آفتاب مى تابد، ابر مى بارد، نسیم مى وزد، و زمین و منابع زمینى نیز كمك مى كنند، این ها نشانه وجود یك نظام معیّن در عالم هستى است.
براى پدید آمدن و باقى ماندن هر موجود زنده اى باید یك سلسله قوانین و شرائط خاص دست به دست هم بدهند، مثلاً براى پدید آمدن یك درخت: زمین، آب و هواى مناسب و حرارت معین لازم است كه دانه را بكاریم و خوب تغذیه و تنفس كند، سبز شود و رشد نماید
رابطه «نظم» و «عقل»
انسان هر كجا نظم و حساب و قوانین ثابتى دید مى داند كه در كنار آن مبدأ علم و قدرتى را باید جستجو كند، و در این درك وجدانى خود نیاز چندانى به استدلال نمى بیند.
او مى داند هرگز یك آدم نابینا و بى سواد نمى تواند با ماشین تایپ یك انشاءِ خوب، یا یك مقاله اجتماعى و انتقادى بنویسد؛ و هرگز یك كودك دوساله نمى تواند با گردش دادن نامنظم قلم روى كاغذ، تابلوى زیبا و پرارزشى به وجود آورد؛ بلكه اگر ما یك انشاء خوب یا مقاله با ارزشى را دیدیم مى دانیم آدم با سواد و با عقل و هوشى آن را به وجود آورده، و یا اگر در یكى از موزه ها تابلوى بسیار زیبا و جالبى را مشاهده كردیم شك نخواهیم كرد كه دست نقّاش هنرمند و چیره دستى در ایجاد آن به كار رفته؛ اگر چه هرگز آن نویسنده و نقّاش هنرمند را ندیده باشیم.
بنابراین هرجا دستگاه منظمى است در كنار آن هم عقل و هوشى وجود دارد و هر قدر آن دستگاه بزرگ تر، دقیق تر و جالب تر باشد علم و عقلى كه آن را ایجاد كرده است به همان نسبت بزرگ تر خواهد بود.
گاهى براى اثبات این موضوع كه هر دستگاه منظم نیاز به مبدأ عقل و دانش دارد از «حساب احتمالات» كه در ریاضیات عالى از آن بحث شده كمك گرفته مى شود و از این راه اثبات مى كنند كه مثلاً یك فرد بى سواد اگر بخواهد به وسیله ماشین تایپ، با فشار دادن روى دكمه هاى ماشین؛ از روى تصادف، یك مقاله یا یك قطعه شعر را تایپ كند، مطابق حساب احتمالات میلیاردها سال طول مى كشد كه حتى عمر كره زمین براى آن كافى نیست .(براى توضیح بیشتر به كتاب آفریدگار جهان یا كتاب در جستجوى خدا مراجعه نمایید)
تمام اعضاى موجودات زنده با یكدیگر همكارى دارند، به عنوان نمونه همین بدن انسان كه خود عالمى است، در وقت عمل تمام اعضایش خود آگاه و ناخودآگاه با هماهنگى خاصّى كار مى كنند، مثلاً اگر خطرى پیش آید همگى براى دفاع بسیج مى شوند، این ارتباط و همكارى نزدیك، نشانه دیگرى از نظم در جهان هستى است
قرآن مجید مى گوید:
«سنریهم آیاتنا فى الافاق و فى انفسهم حتى یتبین لهم انه الحق او لم یكف بربك انه على كل شىء شهید» 2
ما نشانه هاى خود را در نظام آفرینش، در سراسر جهان در درون وجود خود انسان ها به آنها نشان مى‌دهیم تا بدانند او بر حق است، آیا براى اثبات وجود او همین كافى نیست كه او عالم به اسرار همه چیز است.
پی نوشت ها:
1ـ خواجه عبدالله انصاری
2. سوره فصلّت، آیه 53.
بخش قرآن تبیان
نمونه سوالات تفسیر موضوعی قرآن( استاد حسن سرایلو) 